Swap (سواپ) و بازار مبادلات برای اغلب سرمایه‌گذاران حقیقی و بسیاری از کسانی که اخبار بازارهای مالی را دنبال می‌کنند به‌صورت یک‌چیز عجیب و ناشناخته است.

بازار مبادله سواپ بسیار وسیع است و نقش مهمی در بازارهای مالی جهان دارد. در ادامه نگاهی دقیق‌تر به مبادلات و به‌طور کل بازار سوپ خواهیم داشت. امیدواریم پس از مطالعه این مقاله اندکی از ناشناخته بودن این موضوع برای علاقه‌مندان بازارهای مالی کاسته شده باشد.

مقدمه‌ای بر سواپ

swap یک ابزار مشتقه است که به مبادله گران امکان مبادله یا سواپ یک سری از جریان‌های نقدی بر اساس افق زمانی مشخص را می‌دهد. به‌طورکلی، جریان‌های نقدی یک پای ثابت معامله در نظر گرفته می‌شوند درحالی‌که سمت دیگر معامله قابل پیش‌بینی نیست که می‌تواند جریان نقدی مبتنی بر نرخ بهره یا نرخ ارز خارجی باشد که عموماً با عنوان نرخ بهره شناور شناخته می‌شود. توافق سواپ همان‌طور که مشخص است باید توسط دو طرفِ معامله انجام شود، که توافق‌نامه می‌تواند شامل مقادیر دارایی‌های مورد مبادله، طول پرداخت و تاریخ باشد. یک معامله سواپ به یک یا دو دلیل مشخص می‌تواند شروع شود، برای پوشش ریسک یک موقعیت مالی یا بهره‌برداری از موقعیت سفته‌بازی با توجه به پیش‌بینی نرخ دارایی موردنظر مبادله در آینده.

برای سفته‌بازانی که در جهت منفعت بردن از تغییرات نرخ بهره هستند، مبادلات نرخ بهره می‌تواند یک ابزار ایدئال باشد. درحالی‌که به‌صورت سنتی این کار با خرید اوراق انجام می‌شود، با وارد شدن به یک موقعیت مبادله‌ای یا سواپ نرخ بهره شما بلافاصله در معرض منفعت بردن از تغییرات نرخ بهره بدون پرداخت هیچ‌گونه هزینه اولیه قرار می‌گیرید.

یک ریسک بزرگ (علاوه بر دیگر ریسک‌های مشخص نرخ بهره، همچنین بخوانید؛ مدیریت ریسک نرخ بهره)، سرمایه‌گذاران سواپ، ریسک طرف مقابل قرارداد است. ازآنجاکه هرگونه سود در قرارداد سواپ به زمان آینده و تعیین سررسید موکول می‌شود، لذا پرداخت به‌موقع از سمت طرف مقابل سواپ سود را تعیین می‌کند. اگر طرف مقبل نتواند به تعهدات خود عمل کند ممکن است شما هم قادر به دریافت حقوق قانونی خود نباشید.

علاوه براین اگر یکی از طرفین به این نتیجه برسد که بهتر است زودتر از قرارداد سواپ خارج شود، می‌تواند با توجه به گزینه‌های موجود در این کار موفق باشد. با توجه به اینکه شرکت‌کنندگان زیادی در این بازار مشغول به فعالیت هستند، می‌توانید با فروش موقعیت خود در مبادله سواپ میزان ریسک طرف مقابل را کاهش دهید. درست همان‌طور که در دیگر ابزارهای مشتقه می‌توانید موقعیت معاملاتی خود را با یک موقعیت معکوس ببندید یا بفروش برسانید. دیگر استراتژی‌های موجود سواپ یعنی ورود به یک سواپ معکوس موجب بسته شدن موقعیت معاملاتی شما خواهد شد.

بازار سواپ

ازآنجاکه مبادلات سواپ به‌صورت سفارشی طراحی می‌شوند و استانداردی در این زمینه وجود ندارد لذا این بازار به‌عنوان over-the-counter marke شناخته می‌شود. به این معنی که قراردادهای سواپ به‌راحتی در بازار سهام معامله نمی‌شوند، بااین‌حال برخی از شاخص‌های سواپ در بازارهای شناخته‌شده معامله می‌شوند.

البته این بدان معنی نیست که بازار سواپ غیرقانونی است، برعکس. بازار سواپ یکی از مؤثرترین و شناورترین بازارهای جهان است. شرکت‌کنندگان زیادی حاضرند در هریک از طرف‌های قرارداد سواپ برای پوشش ریسک یا بهره‌برداری از فرصت سفته‌بازی قرار بگیرند. آخرین آمار سواپ نرخ بهره در سال ۲۰۱۷ نشان از سواپ باارزش بیش از ۵۴۲ تریلیون دلار دارد. (بیشتر بخوانید؛ مقالات آموزشی مهندسی مالی)

انواع سواپ

Plain Vanilla Swaps

برای درک بهتر مبادلات، نگاهی دقیق‌تر به نحوه کار مبادله ” Plain Vanilla” خواهیم داشت. این معامله برای مبادله نرخ بهره است که یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین انواع سواپ در بازار است. این ابزار به‌طور گسترده توسط دولت‌ها، شرکت‌ها، نهادهای سرمایه‌گذاری، صندوق‌های تأمین اعتبار و بسیاری دیگر از مؤسسات مالی بکار گرفته می‌شود.

در این مبادله یک‌طرف قرارداد (طرف X) توافق می‌کند که به‌طرف دیگر قرارداد (طرف Y) یک مبلغ ثابت بر اساس نرخ بهره مشخص و ثابت بر اساس دلار، یورو یا هر ارز دیگری بپردازد. در عوض طرف Y با توجه به ارز مبدأ X (دلار، یورو و…) همان مبلغ را اما با نرخ بهره شناور پرداخت می‌کند، این نرخ شناور معمولاً بر اساس نرخ بهره لایبور یا LIBOR تعیین می‌شود.

معمولاً ارز مبادله شده بین طرفین یکسان است. همچنین هیچ ارزش دیگری بین طرفین مبادله نمی‌شود. در ابتدا ارزش مبادله هریک از طرفین صفر است. بااین‌حال، با افزایش نرخ بهره در طول زمان، ارزش سواپ نیز تغییر خواهد کرد و هریک از طرفین با توجه به تغییرات نرخ بهره می‌توانند دچار ضرر یا منفعت شوند. اگر در سررسید، نرخ بهره شناور برابر نرخ ثابت باشد هیچ پولی بین طرفین مبادله نخواهد شد.

برای مثال در ابتدای مبادله؛ X موافقت کرد نرخ بهره ثابت ۴ درصد را در صورت دریافت نرخ بهره شناور LIBOR+50bps از طرف Y بر روی مبلغ ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ به‌طرف Y پرداخت کند. اولین تاریخ سررسید، نرخ بهره لایبور ۴٫۲۵ درصد است به این معنی که نرخ شناور به ۴٫۷۵ درصد رسیده است و Y باید اختلاف بهره را به X بپردازد. بنابراین پرداخت خالص تفاوت بین دو نرخ بهره ضرب شده در اصل مبلغ است یعنی [۴٫۷۵% – ۴% *(۱,۰۰۰,۰۰۰)] و مبلغ نهایی برابر با ۷,۵۰۰ خواهد بود. (بیشتر بخوانید؛ مقالات آموزشی مهندسی مالی)

سواپ نرخ ارز

در سواپ ارز دو طرف معامله یک مقدار مشخصی بر اساس دو ارز مشخص و نرخ بهره محلی هر دو نوع ارز مبادله می‌کنند. چنین سواپ هایی طرفین معامله را در معرض افزایش یا کاهش هریک از نرخ‌های بهره قرار می‌دهد.

به‌عنوان‌مثال یک شرکت که در ایالات‌متحده قرار دارد می‌خواهد بدهی آتی‌اش را که برمبنای ارز انگلستان است از ریسک نرخ بهره دور کند، در همین زمان یک شرکت در انگلستان برای پوشش ریسک بدهی آتی‌اش برمبنای ارز دلار وارد مبادله سواپ ارز با شرکت آمریکایی می‌شود. با ورود به سواپ طرفین می‌توانند بر سر مبلغ معینی (بر اساس نرخ ارز نقطه‌ای) و بهره‌های دوره‌ای هر یک از ارزها برای مبادله به توافق برسند. این مبادله طرفین را مجبور به پرداخت دوره‌ای ارز با توجه نوسانات نرخ‌های بهره داخلی و نرخ مبادلات ارزی دلار در برابر پوند انگلستان می‌کند.

سواپ سهام

سواپ سهام تقریباً مانند سواپ نرخ بهره است تنها با این تفاوت که به‌جای نرخ بهره ثابت، میزان بازدهِ یک شاخص سهام در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان‌مثال یکی از طرفین نرخ بهره شناور لایبور را برای پرداخت در نظر می‌گیرد در عوض نرخ بازده شاخص سهام موردتوافق در معامله را بر روی مبلغ مشخصی دریافت می‌کند.

برای مثال اگر ارزش شاخص در ابتدای تدوین قرارداد سواپ به مبلغ ۵۰۰ در بازار مورد معامله قرار بگیرد و مبلغ موردتوافق ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ باشد و پس از گذشت سه ماه شاخص سهام به ارزش ۵۵۰ رسیده باشد، ارزش سواپ دریافتی به میزان ۱۰% رشد داشته است (با در نظر گرفتن این موضوع که نرخ لایبور تغییر نکرده باشد). سواپ سهام می‌تواند بر روی شاخص‌های محبوب سهام مانند S&P500 یا Russell 2000 تنظیم شود و یا می‌توان سبدی از شاخص‌های بازار را طرحی و در نظر گرفت.

سواپ اعتبار پیش‌فرض

مبادله اعتباری پیش‌فرض و یا CDS، نوع دیگری از مبادله است، درحالی‌که ساختار پرداخت سنتی متقابل، شباهتی به دیگر مبادلات ندارد. یک CDS را می‌توان تقریباً به نوعی از بیمه‌نامه تشبیه کرد که به‌موجب آن خریدار CDS پرداخت‌های دوره‌ای به صادرکننده پرداخت می‌کند در مقابل این تضمین را دریافت می‌کند که در صورت پایین آمدن ارزش دارایی موردتوافق، صادرکننده میزان ضرر به وجود آمده را به خریدار CDS پرداخت می‌کند.

به‌عنوان‌مثال یک مدیر سبد، دارای اوراق به ارزش یک‌میلیون دلار است و می‌خواهد از سبدش در برابر تغییرات احتمالی محافظت کند. در این حالت می‌تواند به یک شرکت بیمه که مایل به صدور اوراق سواپ است مراجعه کند و حق بیمه سالانه بر اساس مبنای ۵۰ را برای ورود به معامله سواپ به شرکت پرداخت کند.

بنابراین مدیر سبد سهام هرساله مبلغ ۵۰۰۰ (۱٫۰۰۰٫۰۰۰*۰٫۰۵%) برای جریان داشتن و معتبر بودن قرارداد سواپ پرداخت می‌کند. اگر در یک سال پیش‌بینیِ مدیر سهام درست باشد و ارزش سهام ۵۰% افت کند، مدیر CDS باید بر اساس تعهداتش به مدیر سبد سهام اختلاف ارزش بازاری اوراق و ارزش اوراق در زمان تنظیم قرارداد را پرداخت کند.

جمع‌بندی

توافقات سواپ و بازار سواپ پس از شناخت مفاهیم بنیادین آن می‌تواند به‌آسانی قابل‌درک باشد. به خاطر داشته باشید سواپ یک ابزار مشتقه بسیار محبوب است که توسط فعالین بازار سرمایه مورداستفاده قرار می‌گیرد تا به استراتژی‌های سرمایه‌گذاری خود دست یابند.

منبع: گروه مشاوران مالی سامان